rakjelita.pl

RAK JELITA GRUBEGO

Czy diagnoza nowotworu złośliwego oznacza wyrok? Nie. Choć temat jest trudny i bardzo delikatny, warto podejść do niego merytorycznie - zdobyć wiedzę, która pomoże nam się przed rakiem uchronić lub efektywnie z nim walczyć. Chodzi przede wszystkim o bycie świadomym zagrożenia. Pamiętajmy, że dokładne poznanie przeciwnika ułatwia pokonanie go. Jednym z takich „przeciwników” może być rak jelita grubego.

Według Krajowego Rejestru Nowotworów, w roku 2013 zarejestrowano w Polsce łącznie 17450 nowych przypadków nowotworów złośliwych jelita grubego (9548 – mężczyźni, 7902 - kobiety). Zachorowalność stopniowo wzrastała w naszym kraju od roku 1980 (wtedy zdiagnozowano 4720 osób). Polska nie stanowi tutaj wyjątku – to jeden z najczęściej występujących nowotworów złośliwych u obu płci.

W 2013 roku, z powodu nowotworów złośliwych jelita grubego, zmarło w Polsce 11296 osób.

Powyższe dane nie napawają optymizmem, nadzieję przynosi jednak inny fakt. Rak jelita grubego to nowotwór, który u większości osób może zostać wykryty w bardzo wczesnym stadium dzięki badaniom przesiewowym (jest to profilaktyka wtórna). Nie mniej istotną rolę pełni profilaktyka pierwotna, która ma za zadanie zapobiegać rozwojowi nowotworu. Co jeszcze trzeba wiedzieć o raku jelita grubego?

Zbiór podstawowych informacji

Na początku warto zapoznać się z najważniejszymi terminami medycznymi dotyczącymi nowotworów. Umożliwi to lepsze zrozumienie procesów zachodzących podczas choroby oraz pozwoli zweryfikować wcześniej zdobytą wiedzę.

Zacznijmy od pojęcia „nowotwór” – jest to nieprawidłowa tkanka, składające się na nią komórki dzielą się w sposób niekontrolowany i nieprawidłowo się różnicują. Bezpośrednią przyczyną takiego stanu są mutacje specyficznych genów (antyonkogenów i protoonkogenów), kodujących ważne dla komórki białka. Cykl podziału komórki zostaje znacząco zaburzony.

Wśród nowotworów wyodrębniamy złośliwe oraz łagodne. Jaka jest główna różnica między nimi? Nowotwór złośliwy rozwija się zdecydowanie bardziej agresywnie niż łagodny – ma tendencję do naciekania pobliskich tkanek i tworzenia przerzutów, co czyni go bardziej niebezpiecznym dla organizmu. Konkretnym rodzajem nowotworów złośliwych jest rak – złośliwy nowotwór, który wykształcił się z tkanki nabłonkowej. Rak jelita grubego to przeważnie (w 85%) gruczolakorak, a więc rak z nabłonka o charakterze gruczołowym.

Reasumując: określenie najbardziej precyzyjne to gruczolakorak jelita grubego. W tym opracowaniu – dla uproszczenia – dominować będzie jednak forma „rak jelita grubego”.

Typową zmianą predysponującą do powstania tego raka jest polip gruczolakowy, czyli najczęściej występujący polip jelita grubego u osób dorosłych. Sam „polip” to nic innego jak twór wysklepiony ponad powierzchnię błony śluzowej – od ściany jelita w kierunku jego światła (pustej przestrzeni wewnętrznej). Polip gruczolakowy rozrasta się z komórek wspomnianego już nabłonka gruczołowego i ma charakter nowotworowy. Świadczą o tym nieprawidłowości wyglądu i architektoniki komórek nabłonkowych. Stopień zaawansowania tych zmian można ocenić pod mikroskopem.

Gruczolak może (ale nie musi!) przeobrazić się w gruczolakoraka. Taka transformacja trwa prawdopodobnie od kilku do kilkunastu lat, dlatego wczesne wykrycie polipów w jelicie grubym daje lekarzom szansę na szybką reakcję.

Warto zauważyć, że statystyki przytoczone we wstępie dotyczyły następujących rozpoznań: nowotwór złośliwy jelita grubego (C18), nowotwór złośliwy zgięcia esiczo-odbytniczego (C19), nowotwór złośliwy odbytnicy (C20) oraz nowotwór złośliwy odbytu i kanału odbytu (C21). Wszystkie informacje zamieszczone poniżej odnosić się będą wyłącznie do raka (nowotworu złośliwego pochodzenia nabłonkowego), który wykształcił się w obrębie okrężnicy lub odbytnicy. Opracowanie nie uwzględnia raka odbytu – zasadniczo traktuje się go jak odrębną jednostkę kliniczną.

Czynniki ryzyka i typowe objawy

Rak jelita grubego w zdecydowanej większości przypadków rozwija się u osób po 50. roku życia. Prawdopodobieństwo zachorowania na ten nowotwór wzrasta z wiekiem, zatem ludzie starsi są szczególnie narażeni. Jeśli chodzi o płeć – mężczyźni chorują częściej niż kobiety. Co ciekawe, rak jelita grubego „atakuje” przeważnie mieszkańców krajów rozwiniętych (statystyki). Jest to związane głównie z ich stylem życia, o czym poniżej.

Spora grupa czynników ryzyka to rzeczy, na które mamy realny wpływ. Zapadnięciu na raka jelita grubego sprzyjają między innymi: palenie tytoniu, picie nadmiernych ilości alkoholu, nadwaga i otyłość, brak ruchu, dieta wysokokaloryczna – w szczególności bogata w tłuszcze zwierzęce. Rezygnacja z używek oraz wypracowanie prawidłowych nawyków dotyczących aktywności fizycznej i sposobu odżywiania znacząco obniżają ryzyko zachorowania.

Część przypadków raka jelita grubego (prawdopodobnie około 20%) to zachorowania w jakiś sposób dziedziczone. Mamy tutaj dwie możliwości – występowanie określonych chorób uwarunkowanych genetycznie (zespołu Lyncha lub rodzinnej polipowatości gruczolakowatej) albo rak jelita grubego pojawiający się w rodzinie (zdiagnozowany u bliskich krewnych pacjenta), ale bez ściśle zdefiniowanej genetycznej przyczyny. Pierwsza sytuacja zdarza się rzadziej.

Zachorowaniu sprzyjają także nieswoiste zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroba Leśniowskiego-Crohna) i cukrzyca. Bardziej narażone są również osoby z polipami gruczolakowymi w wywiadzie.

Objawy raka jelita grubego zależą przede wszystkim od stopnia zaawansowania choroby i lokalizacji zmiany. Pacjentom dokuczają np. uciążliwe parcia na stolec, bóle brzucha, naprzemienne zaparcia i biegunki. Obecność guza w jelicie sprzyja krwawieniu, toteż w stolcu może pojawić się krew (świeża – jasna lub częściowo rozłożona – ciemna, zmieszana z kałem). Nadmierna utrata krwi skutkuje niedokrwistością i ogólnym złym samopoczuciem chorego (osłabienie, zmęczenie).

Symptomy są raczej niespecyficzne i często zostają przeoczone lub zauważone zbyt późno. Polipy gruczolakowe oraz rak we wczesnym stadium rzadko wywołują objawy, dlatego tak ważna jest profilaktyka.

Profilaktyka pierwotna i wtórna

Zadaniem profilaktyki pierwotnej jest – najprościej mówiąc – obniżenie szansy na zachorowanie. Znając czynniki ryzyka wystąpienia raka jelita grubego możemy modyfikować pewne działania i przyzwyczajenia. Chodzi tutaj o zachowania, które jesteśmy w stanie świadomie kontrolować. Ograniczenie spożywania alkoholu, rzucenie palenia, rezygnacja z czerwonego mięsa, włączenie do diety warzyw i owoców, regularne uprawianie sportu, utrzymanie prawidłowej masy ciała – oto przykłady wskazanego postępowania. Wprowadzenie tego typu zdrowych praktyk zmniejszy prawdopodobieństwo rozwoju raka jelita grubego oraz wielu innych schorzeń (np. chorób serca).

Trudno nie docenić pozytywnych następstw, jakie niesie ze sobą zmiana stylu życia, jednak wdrożenie i pielęgnowanie korzystnych dla zdrowia nawyków to nie wszystko, co proponują lekarze. Ogromne znaczenie ma profilaktyka wtórna, której głównym celem jest wykrycie raka jelita grubego we wczesnym stadium zaawansowania. Niezwykle istotną rolę odgrywają w tym przypadku badania przesiewowe (skrining) – kolonoskopia oraz badanie kału na obecność krwi utajonej. Pamiętajmy, że zdiagnozowanie raka na wczesnym etapie rozwoju pozwoli na wdrożenie skutecznego leczenia, co z kolei poskutkuje zmniejszeniem ryzyka zgonu spowodowanego tym nowotworem.

Zastosowana w Polsce koncepcja skriningowa opiera się na wykonywaniu bezpłatnej, profilaktycznej kolonoskopii. Program Badań Przesiewowych raka jelita grubego od 2000 roku umożliwia przeprowadzanie takich badań na szeroką skalę. Do zgłoszenia się na kolonoskopię przesiewową uprawnia między innymi otrzymanie imiennego zaproszenia, które wysyłane jest (jednokrotnie) do kobiet oraz mężczyzn między 55 a 64 rokiem życia. Warto wyraźnie zaznaczyć, że takie zaproszenie wcale nie jest konieczne, aby zostać poddanym badaniu.

Każda osoba w wieku od 50 do 65 lat może zgłosić się na kolonoskopię z własnej inicjatywy. Nieco inne „widełki wiekowe” zostały wyznaczone dla ludzi z grup szczególnego ryzyka (np. rodzin obciążonych zespołem Lyncha).

Co istotne – osoby, u których kolonoskopia była wykonana w ciągu ostatnich 10 lat, nie mogą skorzystać z tej formy skriningu w ramach Programu Badań Przesiewowych.

Proces diagnostyczny i leczniczy

Kluczowe znaczenie w diagnostyce raka jelita grubego ma wspomniana już wyżej kolonoskopia, podczas której wprowadza się do wnętrza jelita (przez odbyt) cienką rurkę zaopatrzoną w źródło światła oraz kamerę. Lekarz, manewrując kolonoskopem, dokładnie ogląda całe jelito grube od środka (obraz widoczny jest na ekranie). W trakcie kolonoskopii można usunąć polipy lub pobrać podejrzany wycinek jelita (np. fragment guza) do dalszych badań. Ostateczne rozpoznanie raka jelita grubego wymaga potwierdzenia histopatologicznego.

Niektóre badania laboratoryjne przynoszą cenne wskazówki: morfologia krwi obwodowej pozwala wykryć niedokrwistość, obecność krwi utajonej w kale wskazuje na krwawienie z przewodu pokarmowego, a zwiększony poziom CEA (antygenu rakowo-płodowego) we krwi może sygnalizować obecność nowotworu złośliwego w organizmie. Ostatnie z wymienionych badań ma spore znaczenie w kontroli skuteczności leczenia raka jelita grubego.

Tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny czy USG jamy brzusznej to badania obrazowe, które wykorzystuje się przede wszystkim do lokalizowania przerzutów raka (np. w wątrobie).

Nie zapominajmy, że proces diagnostyczny najczęściej ma swój początek w gabinecie lekarza pierwszego kontaktu. Prawidłowo zebrany wywiad i skrupulatnie przeprowadzone badanie fizykalne, w tym np. badanie per rectum, to jego nieodzowne elementy, które w dużej mierze decydują o toku dalszego postępowania.

W jaki sposób leczony jest rak jelita grubego? Kluczowe znaczenie mają procedury chirurgiczne. Jeśli to możliwe – usuwa się zajęty przez chorobę fragment jelita oraz lokalne węzły chłonne. Przy raku odbytnicy nierzadko wykorzystywana jest radioterapia przedoperacyjna – promieniowanie sprawia, że masa guza zmniejsza się, co ułatwia przeprowadzenie zabiegu. W leczeniu uzupełniającym (pooperacyjnym) raka okrężnicy i odbytnicy oraz w terapii raka przerzutowego zastosowanie znalazła chemioterapia. Nowoczesne leki ukierunkowane molekularnie także odgrywają istotną rolę w leczeniu zaawansowanego raka jelita.

Na koniec – ważne pytanie. Czy dzięki profilaktyce wtórnej rzeczywiście można „zapanować” nad tak poważną chorobą, jaką jest rak jelita? Polska strategia skriningowa wydaje się być skuteczna. U 1 na 125 osób poddanych przesiewowej kolonoskopii diagnozuje się bezobjawowego raka jelita grubego, a przecież wczesne wykrycie nowotworu daje realną szasnę na wprowadzenie efektywnego leczenia. Według założeń, Program Badań Przesiewowych pozwoli na obniżenie ryzyka zgonu na raka jelita grubego aż o kilkadziesiąt (60-90) procent. Powyższe przewidywania mogą stać się rzeczywistością – o ile tylko będziemy chcieli korzystać z badań profilaktycznych.

Uwaga! Informacje zawarte w tym artykule pochodzą z 2019 roku. Jeśli dane odnoszą się do innego przedziału czasowego – zostało to zaznaczone w tekście.